Czy komitet wyborczy ma zdolność prawną?

Obecnie jest to uregulowane w art. 130 Kodeksu wyborczego. Poniższy tekst powstał w poprzednim stanie prawnym.


Na pewno nie ma osobowości prawnej. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 12 kwietnia 2001 r. w odróżnieniu od poprzedniej nie przewiduje już osobowości prawnej. Pozostaje jednak pytanie czy komitet wyborczy jest podmiotem, o którym mowa w art. 33[1] kc oraz w art. 64 § 1[1] kpc? Innymi słowy, czy za zobowiązania zaciągnięte na potrzeby kampanii wyborczej odpowiada komitet, czy posiada on własny wydzielony majątek i czy można go pozwać przed sąd, czy też odpowiadają podmioty, które go utworzyły i to one mogą być pozwane przed sąd?
Odpowiedzi na to pytanie udziela sama Ordynacja wyborcza w art. 104, który mówi:

Odpowiedzialność za zobowiązania majątkowe:

1) komitetu wyborczego partii politycznej ponosi partia polityczna, która powołała komitet wyborczy,

2) koalicyjnego komitetu wyborczego ponoszą solidarnie partie polityczne wchodzące w skład koalicji wyborczej,

3) komitetu wyborczego wyborców ponoszą solidarnie osoby wchodzące w skład komitetu wyborczego.

Identycznie jest to uregulowane w art. 56 Ordynacji Wyborczej do Parlamentu Europejskiego. Przepisy jednak nie mówią dosłownie o tym czy komitet wyborczy ma czy też nie ma zdolności prawnej. Jest to problem istotny, bo o ile osobowość prawna musi wynikać z dosłownego brzmienia ustawy, o tyle zdolność prawna jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi może wynikać po prostu z całokształtu ustawowo uregulowanej konstrukcji tych jednostek. Może więc zdarzyć się, że wyborcy, bądź partie polityczne, które utworzyły komitet, będą bronić się twierdząc, że gotowi są odpowiadać za zobowiązania komitetu, ale po otrzymaniu tytułu egzekucyjnego wydanego przeciwko komitetowi, lub po wykazaniu niewypłacalności komitetu (art. 33[1] kc). To problem dla wierzyciela, bo komitet to twór efemerydalny, który ulega rozwiązaniu z mocy prawa w określonych okolicznościach (art. 106 Ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, art. 58 ordynacji do PE). Pogląd, że komitet wyborczy posiada zdolność prawną i sądową, nie będzie na pierwszy rzut oka pozbawiony podstaw. Opowiedział się onegdaj za nim na przykład Stanisław Gebethner.

Przeciwko takiemu stanowisku można wytoczyć argument następujący. Z reguły ustawa przyznaje określonym jednostkom organizacyjnym zdolność prawną w sposób wyraźny lub przy pomocy takich sformułowań jak np. art. 8 § 1 ksh, czy art. 6 ustawy o własności lokali. Ordynacje nie przyznają komitetom zdolności prawnej ani wprost, ani przez nadanie im cech podmiotu cywilnoprawnego. Nie wspominają bowiem o zdolności zaciągania zobowiązań, pozywania.

To oczywiście za mało. Trzeba jeszcze dodać, że komitet wyborczy nie ma tych cech, które z reguły charakteryzują jednostki mające zdolność prawną, natomiast dysponuje pewnymi cechami zbieżnymi z tymi jednostkami, które zdolności prawnej - zgodnie z przyjętymi poglądami - nie posiadają. Jeśli chodzi o pierwsze, to przede wszystkim komitet wyborczy, jako podmiot czasowy, powoływany tylko na okres wyborów, w racjonalnie skonstruowanym systemie prawnym nie powinien mieć zdolności zaciągania zobowiązań we własnym imieniu, gdyż zagraża to pewności obrotu.

Po drugie zaś, wynikająca z przepisów prawna konstrukcja komitetu przypomina spółkę cywilną, która zgodnie z przeważającą opinią zdolności prawnej nie ma. Ordynacje przewidują odpowiedzialność za zobowiązania majątkowe komitetu wyborczego - prostą, a nie subsydiarną. Podobnym sformułowaniem ustawodawca posłużył się przy spółce cywilnej (art. 864 kc). Spółka cywilna jest tylko wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym, w którym powstaje wyodrębnienie masy majątkowej pochodzącej z wkładów (współwłasność łączna wspólników - art. 863 kc) i który jest dla niektórych przepisów administracyjnych bazą do określenia podmiotowości administracyjnoprawnej. Komitet wyborczy jako instytucja prawna spełnia rolę przede wszystkim jako podmiot stosunków administracyjnych w procesie wyborczym, nie ma natomiast podstaw dla wyodrębniania masy majątkowej komitetu, ani tym bardziej dla przyznania mu samodzielnej podmiotowości w prawie i procesie cywilnym.

Czym innym jest komitet inicjatywy ustawodawczej, utworzony na podstawie ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, który zgodnie z art. 5 ust. 4 tej ustawy posiada osobowość prawną. Jest to prawdopodobnie relikt koncepcji przyjętej swego czasu także na potrzeby komitetów wyborczych w wyborach do Sejmu i Senatu.